Điều khiển hoạt động của các cơ quan trong cơ thể gồm 2 hệ thống là hệ thần kinh và nội tiết. Thần kinh và nội tiết điều khiển chính xác các cơ quan hoạt động bình thường-cơ thể khỏe mạnh. Khi thần kinh hay nội tiết suy giảm thì hoạt động của các cơ quan cũng giảm. Đối với phụ nữ thì việc hành kinh hàng tháng là biểu hiện sức khỏe bình thường của người đó.
Bình thường thì thiếu nữ 13-14 tuổi hàng tháng vào những ngày nhất định có máu chảy ra ngoài âm đạo, biểu hiện này kéo dài 3-4 ngày rồi tự hết- đó gọi là hành kinh. Trạng thái này cứ xuất hiện một tháng một lần vì thế mà ta gọi là kinh nguyệt.
Ảnh minh họa
Tại sao lại có hiện tượng này?
Do trong buồng trứng thiếu nữ tuổi dạy thì tiết ra hoocmol estrogen (foliculin), chất này làm cho niêm mạc tử cung phát triển dày dần lên, khoảng 14-15 ngày trứng chín và rụng ra để làm tổ, phát triển. Phần vỏ còn lại ở buồng trứng được gọi là hoàng thể, hoàng thể sẽ tiếp tục tiết ra một hoocmol nữa là progesterone. Chất này sẽ làm cho niêm mạc tử cung phát triển tiếp để đón trứng đã thụ tinh vào làm tổ gọi là mang thai. Nếu trứng không được thụ tinh thì sau 14 ngày rụng, hoàng thể cũng teo dần do vậy mà chất progesterone giảm nhanh, mạch máu niêm mạc tử cung bị co thắt, thiếu máu-niêm mạc tử cung sẽ bong rụng. Sự bong rụng này làm chảy máu ra ngoài âm đạo khoảng 3-4 ngày(hành kinh). Tiếp theo ở buồng trứng lại có một trứng lớn dần, lại có estrogen nên niêm mạc tử cung tăng phát triển, sau 16 ngày trứng lại chín rụng ra rồi hoàng thể lại tiết progesterone-niêm mạc tử cung cũng phát triển, lại sau 14 ngày, nếu trứng không được thụ tinh thì hoàng thể lại teo, progesterone giảm, niêm mạc tử cung bong và kinh nguyệt lại xuất hiện.
Hiện tượng này thường sảy ra hàng tháng-mang tính chất chu kỳ nên chúng ta gọi là chu kỳ kinh nguyệt.
Phụ nữ vào tuổi 45-50 thì hàng tháng sẽ hết trứng chín, estrogen, progesterone giảm nên kinh nguyệt sẽ không xuất hiện.
Các hiện tượng sinh lí của người phụ nữ chia thành nhiều giai đoạn khác nhau:
Giai đoạn thiếu nhi : dưới 13 tuổi, cơ thể phát triển chưa đầy đủ.
Giai đoạn dậy thì: thường từ 13(có thể từ11-12)-17 tuổi. Lúc này cơ thể phát triển mạnh, các hệ cơ quan cũng phát triển cùng với đó là hệ sinh dục- xuất hiện kinh nguyệt.
Giai đoạn trưởng thành: từ 18-46, các hệ cơ quan phát triển đày đủ, buồng trứng hoạt động mạnh nhất.
Giai đoạn tiền mãn kinh: từ 46-53. Hoạt động sinh lí giảm, buồng trứng giảm hoạt động.
Giai đoạn từ 53 tuổi trở lên: các cơ quan lão hóa dần, buồng trứng thoái hóa.
Mỗi phụ nữ có khoảng 2 đến 4 triệu trứng, nhưng trong cuộc đời chỉ có khoảng 400 trứng chín. Nếu tế bào trứng ít hay trong cuộc đời trứng thoái hóa nhanh sẽ làm người phụ nữ hết kinh sớm.
Điều khiển hoạt động của nội tiết buồng trứng là nội tiết tuyến yên, tuyến yên tiết ra chất FSH và LH. FSH kính thích sự phát dục và làm trứng lớn dần rồi chín từng trứng một .
LH có tác dụng tạo thành estrogen, cung cấp chất cho tế bào trứng phát dục.
Khi buồng trứng tự tiết estrogen và progesteron thì 2 chất này ức chế tuyến yên giảm tiết SFH và LH .Nhưng khi trứng chín rụng , không thụ thai thì lượng estrogen và progestron giảm ,2 chất này giảm kích thích tuyến yên tiết ra chất FSH và LH để buồng trứng lại hoạt động,lại có 1 trứng chín ,rồi không thụ tinh được rồi dẫn đến xuất hiện kinh nguyệt. Tác động nội tiết tuyến yên lên buồng trứng là tác động 2 chiều,
Từ tuổi 46 đến khoảng 53 các chất nội tiết trên đều giảm ta gọi là thời kỳ mãn kinh. Phụ nữ sắp hết kinh và giai đoạn đầu của hết kinh thường có các biểu hiện : kinh nguyệt ít đần, có khi 2-3 tháng mới thấy 1 lần, chu kỳ kinh rối loạn, tính tình bất thường hay lo sợ cáu gắt ,xuất hiện các cơn bốc nóng, ăn ngủ thất thường, đau xương khớp, mạch nhanh, hồi hộp, huyết áp có thể tăng cao. Bình thường phụ nữ trong độ tuổi từ 13 đến 49 thì ở âm đạo có tiết ra dịch nhờn, chất này phụ thuộc vào các nội tiết đã nói ở trên. Khi các chất estrogen và progesterone giảm hay hết thì dịch nhờn này cũng giảm, đó là chứng khô âm đạo.
Giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh cần được lưu tâm và có thể phải dùng thuốc can thiệp vì : nếu rối loạn ăn ngủ , cơ thể suy nhược ,các khớp sưng đau thì hoạt động sẽ khó khăn;tính tình thay đổi ,dễ cáu gắt, xúc động sẽ gây ảnh hưởng tới quan hệ trong gia đình và xã hội . Người phụ nữ tự mình cảm thấy cô đơn buồn chán, bệnh tật khác sẽ ào ạt tới . Khô âm đạo làm ngại tiếp xúc với chồng,dễ gây viêm nhiễm đường sinh dục.
Tóm lại mãn kinh là tất yếu của cuộc đời nhưng cần biết nó để hạn chế các triệu chứng tiêu cực thì vẫn sống khỏe sống vui, sống có ích cho gia đình và xã hội.
PGS-TS. Dương Trọng Hiếu (SKNCT-8/2011)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét